Ĉu ne estas strange ke dum la pasintaj dek kvin jaroj, la postkomunismaj jaroj en orienta Eŭropo,  neniu skribis iom pli ampleksan studon pri la Esperanto-movado en tiu regiono dum la tempo de la malvarma milito? Kie estas niaj historiistoj? Ja en la fino, la movadanoj en la orienteŭropaj socialismaj landoj konsistigis preskaŭ la duonon de ĉiuj kolektivaj membroj de UEA; tie okazis la plej grandaj Universalaj Kongresoj en la historio de Esperanto; pli ol la duono de ĉiuj turismaj aranĝoj de la Esperanto-movado en 1988 okazis en ĝuste tiuj landoj, kaj nenie la movado estis evoluigita tiel organizite kaj kunlabore – ĉio forgesita, kaj ne plu grava?

Ne por ĉiu. Dek kvin jarojn post la falo de la muro, Detlev Blanke, unu el la plej aktivaj orienteŭropaj esperantistaj funkciuloj, publikigis libreton titolitan “Esperanto kaj socialismo? Pri la movado sur la ‘alia flanko’”, kaj, kiel kutime ĉe Blanke, li reiras al la radikoj, por klarigi eĉ al la plej konservativa leganto, kiel esperantistaj funkciuloj en la socialismaj landoj trovis vojojn al la oficialigo de Esperanto en siaj landoj, kaj kial tiuj vojoj ofte reiris al la laborista Esperanto-movado en la unua duono de la 20-a jarcento; kial la movadoj en orienta Eŭropo serĉis, kaj kelkfoje ne atingis, la ekvilibron inter la politikeco de siaj radikoj kaj ĉiutagaĵoj unuflanke, kaj la neŭtraleco de UEA, en kiu ili volis membriĝi, aliflanke; kaj kiel eblis ke kun tiom da tabuoj en la pli-malpli fermitaj socioj de orienta Eŭropo estiĝis la nombre plej ampleksa kaj kvalite ofte plej dinamika parto de la Esperanto-movado en la mondo.

Detlev Blanke estis en la mezo de tiuj evoluoj, kaj ne malofte li estis ilia motoro. Mi havis la eblecon kunlabori kun li en la oficejo de GDREA (la orientgermana Esperanto-Asocio). Tiu oficejo en la fino havis kvin plentempajn dungitojn kaj kelkajn konstantajn kunlaborantojn – en lando, en kiu Esperanto estis malpermesita ĝis 1965 tio ŝajnas al mi hodiaŭ nekredebla sukceso, ŝuldita al la homoj strebintaj al la oficialigo de Esperanto en GDR kaj poste vivintaj la movadan vivon en tiu eta lando.

Mi memoras ke ni publikigis unu gazetanoncon post la alia en la grandaj naciaj taggazetoj de GDR por altiri novajn lernantojn por nia koresponda Esperanto-kurso, kiun mi gvidis kaj kiu en la fino havis proksimume mil partoprenantojn. Samtempe, kvankam estante unu el la funkciuloj de GDREA, mi neniam vidis iun Esperanto-aranĝon en okcidenta lando, ĉar la striktaj reguloj koncerne la vojaĝeblecojn ne ebligis tion al mi. Aŭ preskaŭ ne – en la lasta “normala” GDR-jaro, 1989, kvar monatojn antaŭ ol la muro definitive falis, verŝajne pro la ŝanĝiĝoj en la ĉirkaŭaj landoj ankaŭ mi subite ricevis la permeson vojaĝi al Esperanto-aranĝo en Svedio, kiel reprezentanto de GDREA. Mi memoras ke mi havis la eblecon oficiale ŝanĝi 17 GDR-markojn al svedaj kronoj, kiuj devis sufiĉi por la du semajnoj. Feliĉe la manĝoj kaj tranoktoj estis pagitaj de la sveda flanko...

Blanke menciis ke, antaŭ lia longa eseo, aperis nur du malpli longaj artikoloj pri la movado en orienta Eŭropo, unu de Árpád Rátkái, kaj la alia de Vilmos Benczik, ambaŭ konataj hungaraj movadanoj. Kaj ambaŭ artikoloj aperis komence de la 90-aj jaroj. La eseo de Blanke estas skribita kun 15-jara distanco, kaj kvankam li en pluraj lokoj asertas ke li refarus multon sammaniere, se li devus trairi la pasintecon en samaj politikaj cirkonstancoj duan fojon, senteblas tamen ke li vidas la socian sistemon kaj la ideologiajn limigojn de la Esperanto-movado tie ne sen kritiko. Tute kontraŭe – unu ĉapitro de la libreto okupiĝas ĝuste pri la tabuoj de la Esperanto-movado en orienteŭropaj landoj.
 
Blanke ankaŭ tuŝas du pli tiklajn punktojn el la historio de la movado en tiu tempo. La unua estas la tiel nomataj konsultiĝoj de Esperanto-asocioj de socialismaj landoj, dum kiuj estis diskutitaj la taktikoj kaj komunaj strategioj rilate al la propraj instancoj, kaj rilate al UEA. Tiuj konsultiĝoj ŝajnis al multaj en la okcidenta movado (kaj al multaj orienteŭropanoj) pli-malpli sekretaj aranĝoj. La oficialaj komunikoj pri ili estis preskaŭ en la stilo de oficialaj komunikoj de kunvenoj de la politburooj de komunistaj partioj, do sen multe da informo. Unu el ili mi publikigis en la libro.

Dum la redaktado de la eseo, kies eldonisto mi estas, mi petis Detlev Blanke iom pli klarigi la frazon: “La konsultiĝoj kompreneble estis konfidencaj.”  Tiu frazo ŝajnis al mi izolita kaj ne klara. La fina versio, liverita de la aŭtoro, estas: “La konsultiĝoj esence estis konfidencaj, por ne kaŭzi miskompreneblajn diskutojn en la esperantistaro. Ili ja ne estis direktitaj kontraŭ UEA.” Per “esperantistaro”, Blanke certe celas la okcidentajn esperantistojn, inter kiuj estis pluraj kiuj suspekteme rigardis la kunvenojn de orienteŭropanoj malantaŭ ŝlositaj pordoj. Ne nur post la t.n. “puĉo” de orienteŭropaj esperantistoj, aŭ ĉu ni diru: komunistoj, aŭ eĉ pli klare: Blanke kaj komplotistoj, kontraŭ la reelekto de Ivo Lapenna kiel prezidanto de UEA en 1974. Blanke ankaŭ pri tiu ankoraŭ ne morta mito de “puĉo” en la historio de la Esperanto-movado malferme skribas en sia eseo, kaj per sobraj faktoj provas montri la senbazecon de la revenantaj kalumnioj.

Ĉu ne ĉio ĉi estas ekscita? Almenaŭ mi pensas tiel, kaj pro tio mi invitis Detlev Blanke reverki lian eseon, aperintan en revuo de SAT en Francio, kiel memstaran kajeron por pli granda publiko. Kaj pro tio mi metis grup-fotografaĵon (el la arkivo de Blanke) de partoprenantoj de unu el la famaj Konsultiĝoj sur la titolpaĝon de la libreto – ĉiu iom aktiva esperantisto rekonos almenaŭ kelkajn vizaĝojn tie. Ja tiaj ni estis. Kaj Blanke montras ke ni povas fieri pri multaj el niaj atingoj, malgraŭ la restriktoj.

Iom pli distanca recenzo de tiu ĉi plej nova verko de Detlev Blanke devas esti skribita de alia persono – mi estis multe tro envolvita, en la Esperanto-movado de la socialismaj landoj, kaj en la aperigo de la libro. Mi scias ke Blanke, kun grupo de aktivuloj de GDREA, provas verki iom pli ampleksan historion de la Esperanto-movado de GDR. Tiu grupo kunvenadas de multaj jaroj kaj jam kunportis kaj publikigis multe da materialo. Tio estas grava laboro, ne nur por surpaperigi unu el la plej kontraŭdiraj kaj plej sukcesaj periodoj de la Esperanto-movado, sed ankaŭ por lerni el ĝi por la estonteco.

Lerni de iamaj “komunismaj” landoj ŝajnas preskaŭ insulto al multaj. Sed tamen: Ni ja ne ripetu erarojn, sed ĉerpu el pozitivaj spertoj. En tiu senco, la ĉiam politika movada funkciulo kaj aktivulo Detlev Blanke finas sian eseon kun la bonfarto kaj pluevoluo de UEA kaj de la movado en siaj pensoj, skribante: “Se la esperantistaro ne plue volas ŝrumpi, ĝi devas serĉi pli da kontaktoj al alternative pensantaj junaj engaĝiĝemaj homoj, kiuj ne nur insistas pri amuzo. Tiam ĝi trovos  novajn valorajn  kunagantojn por siaj specifaj lingvo-politikaj celoj kaj krome povos kontribui al la solvo de aliaj monde gravaj problemoj.”

Ulrich Becker